در بسیاری از فرهنگ‌ها و جوامع بشری، سلطه نرها به عنوان نظم طبیعی شناخته می‌شود؛ اما در قلمرو بونوبوها، این نظم از پایه شکسته شده است. بونوبوها که نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده‌ی انسان‌ها به شمار می‌روند، در جامعه‌ای مادرسالار زندگی می‌کنند. این ساختار اجتماعی نه‌تنها جالب بلکه الگویی برای درک رفتار انسان‌ها و مفاهیم اجتماعی پیچیده‌تر است.
بونوبوها؛ نزدیک‌ترین خویشاوند انسان‌ها
بونوبوها نخستی‌هایی از خانواده میمون‌های بی‌دم بزرگ هستند که تنها در جنگل‌های جمهوری دموکراتیک کنگو یافت می‌شوند. این گونه‌های در معرض خطر انقراض حدود ۹۹ درصد از DNA خود را با انسان‌ها شریک هستند و روابط اجتماعی پیچیده‌ای دارند که تفاوت‌های شگرفی با شامپانزه‌ها، نزدیک‌ترین خویشاوند دیگر آن‌ها، نشان می‌دهند. برخلاف شامپانزه‌ها که جامعه‌ای نرساختار دارند، در جوامع بونوبوها، ماده‌ها برتری اجتماعی دارند.
مطالعات علمی نشان می‌دهند که این برتری تنها به دلیل جثه یا توانایی فیزیکی نیست، بلکه نتیجه تشکیل ائتلاف‌هایی میان ماده‌ها برای مقابله با نرها است. این ائتلاف‌ها، کلید اصلی شکل‌گیری و پایداری مادرسالاری در جوامع بونوبوها هستند.
ائتلاف‌های ماده‌ها؛ عامل اصلی چیرگی
یکی از یافته‌های کلیدی تحقیقاتی که طی سه دهه اخیر توسط محققانی همچون دکتر مارتین سوربک از دانشگاه هاروارد انجام شده، “فرضیه ائتلاف ماده‌ها” است. این فرضیه توضیح می‌دهد که ماده‌های بونوبو با همکاری یکدیگر، نرها را در درگیری‌ها مغلوب می‌کنند و به گونه‌ای سیستماتیک جایگاه اجتماعی خود را تقویت می‌نمایند.
براساس این مطالعات، در حدود ۶۱ درصد از مواردی که نرها رفتارهای تهاجمی نشان داده‌اند، ماده‌ها با اتحاد توانسته‌اند پیروز شوند. این پیروزی‌ها تنها جایگاه اجتماعی آن‌ها را تثبیت نمی‌کند، بلکه دسترسی آن‌ها به منابع غذایی و فرصت‌های تولیدمثل را نیز بهبود می‌بخشد.
«بونوبوها آن‌قدرها هم که تصور می‌شود صلح‌طلب نیستند.»
– مود موژینو، انسان‌شناس دانشگاه بوستون
علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهند برخی از درگیری‌های بین جنس‌ها می‌توانند بسیار شدید باشند و حتی گاهی به مرگ نرها ختم شوند. برای مثال، مواردی از جراحات شدید یا مرگ نرها هنگام درگیری در گروه‌های بونوبو و همچنین در باغ‌وحش‌ها ثبت شده است.
چالش کلیشه‌های قدیمی درباره بونوبوها
روابط اجتماعی خاص بونوبوها، از جمله رفتارهای جنسی منحصربه‌فرد و تعاملات غیرتهاجمی آن‌ها، باعث شکل‌گیری تصوری از صلح‌طلبی این گونه شده بود. اما یافته‌های جدید، این کلیشه را به چالش کشیده‌اند. محققان متوجه شدند که بونوبوها برای حفظ ساختار اجتماعی مادرسالار حتی به شیوه‌های تهاجمی نیز متوسل می‌شوند.
در تحلیل رفتارهای اجتماعی، مشخص شده است که رفتارهای صلح‌آمیز و تهاجمی در کنار یکدیگر وجود دارند. این تعاملات تعادلی پویا را ایجاد می‌کنند که به ماده‌ها اجازه می‌دهد موقعیت مادرسالاری خود را حفظ کنند. چنین نمونه‌هایی همچنین نشان می‌دهند که برخلاف شماری از نظریه‌های تکاملی، پدرسالاری نه از طریق الگوریتمی زیستی بلکه تحت تأثیر عوامل محیطی و اجتماعی شکل می‌گیرد.
تأثیر اجتماعی و تکاملی تحقیقات
یافته‌های دکتر سوربک و تیمش نه‌تنها درک ما را از ساختارهای اجتماعی بونوبوها گسترش می‌دهد، بلکه پیامدهای عمیقی برای تفسیر مفاهیم اجتماعی در انسان‌ها دارد. این تحقیقات نشان می‌دهد که ساختارهای اجتماعی همچون پدرسالاری، ضرورتاً زیستی نیستند و می‌توانند بازتعریف شوند.
نگاه عمیق به جوامع بونوبوها می‌تواند به بازاندیشی دربارۀ مفاهیمی همچون قدرت، جنسیت و تعاملات اجتماعی کمک کند. این گونه به‌عنوان «آینه‌ای برای شناخت بشریت» شناخته می‌شود و حفاظت از آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. از بین رفتن آن‌ها، به معنی از دست دادن فرصتی ارزشمند برای درک گذشته و مسیر تکاملی ما خواهد بود.
Final Thoughts
مطالعه جوامع مادرسالار بونوبوها به ما نشان می‌دهد که رفتارهای اجتماعی، انعکاسی از شرایط متغیر محیطی است و می‌تواند در طول زمان دگرگون شود. آیا ائتلاف و همکاری می‌تواند الگویی برای حل مسائل اجتماعی انسان باشد؟ نظر شما چیست؟
با ما در بخش نظرات همراه شوید و دیدگاه خود را درباره این کشفیات شگفت‌انگیز به اشتراک بگذارید. آیا می‌توان چیزی از زندگی بونوبوها برای تغییر شرایط اجتماعی انسان‌ها آموخت؟ نظرات شما برای ما مهم است.
دیدگاه ها