بحث انحصار در بازار خدمات دیجیتال یکی از مسائل داغ و حساس در اکوسیستم کسب‌وکارهای اینترنتی ایران است. تصمیمات شورای رقابت در پرونده شکایت‌های اسنپ‌فود، زودکس، و تپسی جنبه‌های مختلفی از این موضوع را برجسته کرده است. این مقاله با بررسی شرایط فعلی، نظرات کارشناسان و ارائه تحلیل‌های عمیق، ابعاد این موضوع را روشن‌تر خواهد کرد.
چالش‌های حقوقی و انحصار در بازار خدمات اینترنتی
شورای رقابت اخیراً با بررسی پرونده شکایت‌های زودکس و تپسی علیه اسنپ‌فود، رأی به نقض قراردادهای سرمایه‌گذاری این پلتفرم داد. در عین حال، شکایت‌ها درباره «ضدرقابتی بودن امتیاز عملکرد» و «خودترجیحی اسنپ‌کیچن» رد شد. مهم‌ترین محور این چالش‌ها، قراردادهای سرمایه‌گذاری انحصاری است که بعضاً تأثیر زیادی در محدود کردن رقابت دارند.
«مسئله انحصار در بازار، یک تعادل بین ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاران و اطمینان از حفظ رقابت است. هیچ قانونی هدف جلوگیری از همه نوع انحصارات را ندارد، بلکه هدف، مدیریت منطقی بازار است.»
صادق محمدی، دبیر اتحادیه کسب‌وکارهای اینترنتی
یکی از مسائل کلیدی در این موضوع، تشخیص قانونی بودن قراردادهای انحصاری است که به گفته کارشناسان، باید موقتی و بر اساس سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده باشند. مثال شرکت رایتل در بهره‌برداری انحصاری از زیرساخت 3G نشان‌دهنده همین مسئله است.
نقش قوانین بین‌المللی در مدیریت انحصار
در سطح جهانی، قوانین به گونه‌ای طراحی شده‌اند که نه تنها سرمایه‌گذاری‌ها را تشویق کنند بلکه مانع قفل شدن طولانی‌مدت بازار شوند. سازمان‌هایی که به‌واسطه ایجاد بازارهای جدید به موقعیت‌های رهبری دست می‌یابند، معمولاً فرصتی برای بهره‌برداری اولیه دریافت می‌کنند؛ اما این امتیاز زمانی پایان می‌یابد که بازار برای رقبا قابل دسترس باشد.
«در دنیا، برخورد با انحصار طولانی مدت نه یک انتخاب، بلکه یک الزام قانونی است. این مسئله در کشورهایی مثل آمریکا و اروپا به‌وضوح تعریف شده است.»
صادق محمدی
به همین دلیل، ایران نیز می‌تواند مدل‌های بین‌المللی را در بررسی و مدیریت بازار داخلی به کار گیرد. چنین الگویی، شفافیت بیشتری به قوانین جاری بخشیده و امکان جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید را فراهم می‌آورد.
شکایت‌ها و دفاعیات: ماجرای قراردادهای اسنپ‌فود
یکی از اعتراض‌های اصلی به اسنپ‌فود، قراردادهای انحصاری آن با رستوران‌هاست. مهراد عبدالرزاق، رئیس هیئت‌مدیره اسنپ‌فود، اعلام کرده که این مدل قراردادها تنها با ۹ درصد از رستوران‌ها اعمال شده است. این رقم، به گفته صادق محمدی، نشان‌دهنده محدودیت ابعاد ادعای انحصارگری است. شرایط مشابهی نیز در مشهد برای تپسی اتفاق افتاده است که حاکی از وجود رقابت در برخی بازارهاست.
تحلیل ساختار قراردادهای این شرکت نشان می‌دهد که برخی از این قراردادها ممکن است شامل مزایا و امتیازات تبلیغاتی باشد که عملاً باعث محدودیت همکاری با سایر رقبا می‌شود. در صورتی که چنین مذاکراتی فراتر از قوانین رقابت باشد، امکان تعدیل مفاد قراردادها وجود دارد.
ظرفیت اتحادیه‌ها در مدیریت اختلافات
محمدی با اشاره به نقش کمیسیون حل اختلاف اتحادیه کسب‌وکارهای اینترنتی معتقد است در صورت فعال بودن چنین ساختارهایی، بسیاری از شکایت‌ها به شورای رقابت ارجاع داده نمی‌شد. به‌طور خاص، تاکید بر لزوم احیای نقش نظارتی اتحادیه‌ها برای جلوگیری از پیچیده‌تر شدن مسائل بازار، می‌تواند به شفافیت و عدالت کمک کند.
«در صورت فعالیت کمیسیون‌های حل اختلاف، بسیاری از موارد مشابه اختلاف اسنپ و تپسی می‌توانست در همان ابتدا بررسی و حل شود.»
صادق محمدی
نتیجه‌گیری: ضرورت تعادل میان سرمایه‌گذاری و رقابت
پرونده اسنپ‌فود و شکایت‌های مشابه، فرصتی برای بازنگری در قوانین مربوط به انحصار و رقابت در بازار ایران فراهم می‌کند. مهم است که قوانین از یک طرف فضای کافی برای سرمایه‌گذاری و رشد فراهم آورند و از طرف دیگر از بسته شدن درهای رقابت جلوگیری کنند. شورای رقابت و سایر نهادهای مرتبط باید در جهت ایجاد یک مدل جامع و عملی برای مدیریت بازار تلاش کنند.
نظر شما درباره تأثیر قراردادهای انحصاری در بازار ایران چیست؟ تا چه حد فکر می‌کنید که انحصار موقت می‌تواند به توسعه یا محدودیت رقابت منجر شود؟ دیدگاه‌های ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید!
دیدگاه ها