بحران ناترازی انرژی در ایران به یکی از مسائل حاد اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. با هدررفت ۷۶ درصدی انرژی در فرآیند تولید و انتقال، میلیاردها دلار از منابع ملی به باد می‌رود. این مسئله نیازمند تحلیل دقیق ساختارها، شفاف‌سازی شرایط سرمایه‌گذاری، و ارزیابی گزینه‌های عملی برای کاهش این نابسامانی است.
وضعیت کنونی ناترازی انرژی
بر اساس اعلام وزیر نیرو، ناترازی انرژی در سال جاری میلادی از ۲۰ هزار مگاوات فراتر رفته است. با تقاضای پیش‌بینی‌شده ۸۵ هزار مگاوات برای اوج بار، و ظرفیت تولید ۶۵ هزار مگاوات، کشور با کمبود جدی مواجه است. این مشکل ریشه در سیاست‌های گذشته دارد و نیازمند تغییرات بنیادین است.
«براساس داده‌های موجود، متوسط رشد مصرف ایران حدود ۱۰ درصد است و این نیاز به توسعه تولید برق را دوچندان می‌کند.»
محمود جورابیان، استاد دانشگاه شهید چمران اهواز
برای مثال، در سال ۱۴۰۳ ناترازی برق حدود ۱۷ هزار مگاوات بود و این عدد در سال ۱۴۰۴ به ۲۰ هزار مگاوات افزایش یافت؛ این یعنی کشوری مانند ایران باید سالانه چندین نیروگاه مقیاس بزرگ بنا کند.
چالش‌های بخش خصوصی در ورود به حوزه انرژی
با توجه به اینکه رفع مشکل ناترازی انرژی بیش از ۴۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد، جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نقش کلیدی ایفا می‌کند. اما تنظیم‌گری پرریسک و انحصار دولتی این مسیر را دشوار کرده است. به گفته فرشید شکرخدایی، بخش خصوصی از بازگشت مجدد انحصارهای دولتی پس از رفع بحران نگران است.
«بخش خصوصی مایل به ورود به حوزه انرژی است، اما وجود انحصار و سوءمدیریت، جذابیت سرمایه‌گذاری را کاهش داده است.»
فرشید شکرخدایی، رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی ایران
ایجاد چارچوب‌های شفاف و اقتصادی برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی می‌تواند راه‌حلی موثر باشد.
هدررفت انرژی: چالشی فراتر از تصور
از هر ۱۰۰ واحد انرژی مصرف‌شده برای تولید برق، تنها ۲۴ واحد به دست مردم می‌رسد و ۷۶ واحد آن هدر می‌رود. این هدررفت معادل ۲۹ میلیارد دلار ضرر سالیانه برای اقتصاد کشور است. در حالی که میانگین جهانی هدررفت انرژی ۸ تا ۱۰ درصد است، این رقم در ایران بسیار بالاتر است.
«از انرژی منتقل‌شده به نیروگاه‌ها، ۶۰ درصد در فرآیند تولید تلف می‌شود و از همان میزان باقی‌مانده هم ۱۵ تا ۲۰ درصد در شبکه توزیع از بین می‌رود.»
عبدالله باباخانی، کارشناس حوزه انرژی
این آمار برجسته‌ترین بیانگر عدم کارایی ساختار توزیع انرژی در کشور است. همچنین سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق ایران کمتر از یک درصد است؛ در حالی که این عدد در جهان به ۳۵ درصد رسیده است.
الزامات بهینه‌سازی مصرف انرژی
یکی از راهکارهای جهانی برای کاهش مصرف برق، استفاده از تغییر ساعت تابستانه (DST) است که در بسیاری از کشورها اجرا می‌شود. اما در ایران به دلیل نبود مدیریتی منسجم، این قانون چند بار لغو و مجدد اجرا شده است و در نهایت لغو شده است.
علاوه بر این، می‌توان با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مانند نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، هدررفت انرژی را کاهش داده و طبق استانداردهای جهانی عمل کرد.
راه‌حل‌های پیشنهادی برای دوران گذار
برای عبور از بحران ناترازی انرژی، اقدامات زیر می‌توانند مؤثر باشند:
- سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های تجدیدپذیر برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی
- اصلاح ساختارهای انحصاری وزارت نیرو و بازکردن فضای رقابت برای بخش خصوصی
- ارتقاء فناوری خطوط انتقال برق به منظور کاهش هدررفت در فرآیند توزیع
- ترویج الگوهای مدیریتی موفق بین‌المللی در حوزه انرژی
همچنین، ایجاد پلتفرم‌های مشترک بین دولت، بخش خصوصی، و دانشگاه‌ها می‌تواند نقطه شروعی برای طراحی راه‌حل‌های عملی باشد.
دیدگاه نهایی
بحران ناترازی انرژی در ایران فرصتی است که می‌تواند به نقطه عطف تحولی بزرگ در مدیریت منابع انرژی تبدیل شود. این تنها با ایجاد سیاست‌های شفاف، سرمایه‌گذاری هوشمندانه، و تقویت همکاری‌های بین‌بخشی ممکن است. از شما خوانندگان عزیز دعوت می‌کنیم نظرات خود را درباره این موضوع مهم با ما به اشتراک بگذارید. چه راهکارهایی برای بهبود وضعیت موجود پیشنهاد می‌کنید؟
دیدگاه ها